Kritiek op divers geluid in de media
Het wijkt wat af van de oorspronkelijke insteek van dit topic, maar o.a. @Klopkoek heeft (terechte) zorgen over de pluriformiteit van het Nederlandse medialandschap.
Naast de grote mediahuizen heb je ook nog een paar onafhankelijke spelers. Het noodlijdende Vrij Nederland gaat het over een andere boeg gooien zeggen ze, al is me nog niet helemaal duidelijk. Ze willen in elk geval fors groeien de komende jaren en worden verzelfstandigd. Het kan dus zomaar zijn dat VN over 5 jaar niet meer bestaat.
Noodlijdend Vrij Nederland op de schop: het maandblad wordt zelfstandig en krijgt nieuwe redactie
Er zijn veranderingen op komst bij Vrij Nederland. De drie redacteuren in loondienst zijn vertrokken en het tijdschrift wordt losgekoppeld van de rest van WPG Uitgevers, de oude Weekbladpers. Daarmee wordt de voormalige verzetskrant voor het eerst sinds 1950 zelfstandig.
Sloggi Mijn hele jeugd en nog jaren daarna gelezen. Vooral de grote verhalen in de kleurenbijlage hadden een hoog niveau, wat ook gold voor de columnisten en interviewers van de krant. Wim de Bie had via een alter ego een rubriek in de boekenbijlage waarin hij redelijk geniaal over de boekjes van de sigarenhandelaar schreef.
Het magazine had ooit nog een geniale serie waarbij (dacht ik) Gerard van Westerloo door Nederland wandelde, de Republiek der Letteren was goed, maar op een gegeven moment werd vooral het opiniegedeelte erg saai.
Maar wellicht geef ik het wel weer een kans. 20.000 abonnees is geen enorm ambitieus aantal.
Het niveau is vooral heel erg laag. Laat ik het over de televisie maar niet hebben. Voor wat betreft de kranten en tijdschriften tel ik slechts vier fatsoenlijke publicaties (hoewel ze alle vier ook een paar totaal geschifte columnisten hebben): Financieel Dagblad, Trouw, NRC en de helft van de Groene Amsterdammer.
In tegenstelling tot het geroeptoeter is er bijna geen linkse media meer over. Zeker voor wat betreft de nieuwe media en alternatieve media gaat dat op. Nu is dat in heel veel landen zo, maar in Nederland is dat wel heel extreem.
- Edited
Aan de andere kant: in de jaren '80 had je maar twee televisienetten. Naar het Journaal (een CDA bolwerk) keken gemiddeld 5.5 miljoen mensen en Zeg Eens AAA (vol met sluikreclame en proto-woke onzin over energiebesparing e.d.) had 8 miljoen kijkers per aflevering. De DDR in Nederland zeg maar. Voordeel was wel dat notoire leugenaars en populisten van het niveau Johan Derksen geen kans kregen en het volume werd weggedraaid wanneer Janmaat in beeld kwam.
Falco Zal kijken wat ik er van kan bakken. De casus van Italië vond ik ook interessant en dan vooral het onderzoek van Ruben Durante (is misschien ook wel enigszins overdraagbaar naar Nederland met de komst van pulp TV en Telekids voor de jeugd in de jaren '90).
https://www.washingtonpost.com/politics/2019/07/18/junk-television-promoted-populist-politics-long-before-fox-news-trump/
https://www.washingtonpost.com/business/2019/07/20/how-trashy-tv-made-children-dumber-enabled-wave-populist-leaders/
https://www.ft.com/content/0eee3338-7928-11ea-9840-1b8019d9a987
Tegelijkertijd is dat (het aanbod; van commerciële televisie tot sociale media) maar één kant van het verhaal. Het niveau en de lengte (duur) van het onderwijs doet er ook toe en ook welke vaardigheden je daar aan leert, waaronder lezen en kritisch denken (itt andere landen wordt het onderscheid tussen HBO en WO hier in Nederland strikt bewaakt door de rechtse partijen). Italië, net als Nederland, heeft een vrije grote groep laagopgeleiden. Ik denk dat een land als het Verenigd Koninkrijk beter gepositioneerd is op dat vlak (het onderwijssysteem, de selectiemomenten, het curriculum) om de populistische storm te keren en om te buigen.
Niet in de laatste plaats is van belang dat zaken als migratie en ontwikkelingssamenwerking hier nooit populair zijn geweest. NIPO enquêtes uit de jaren '60 lieten al zien dat het merendeel van de Nederlanders weinig zag in ontwikkelingshulp (deels doordat, en dat is alleen maar erger geworden, men de bedragen enorm overschat; men denkt 3.6% van het BBP, wil 2.4%, het is feitelijk 0.5%). In zekere zin spelen de geliberaliseerde media (commerciële televisie, de van het arbeiderszelfbestuur afgestapte kranten) in op een al lang bestaande behoefte. De populistische Telegraaf is per slot van rekening al heel lang de grootste krant van Nederland.
De begintijd van het internet is in deze heel fascinerend. Een initiatief als De Digitale Stad werd al snel gekaapt door extreem-rechts. Of de column van Leo Derksen. Weggestuurd bij De Telegraaf, ging door op het internet, het liep storm. Moest in 1996 van zijn provider stoppen.
- Edited
Wat achtergrondinfo over Leo Derksen (1926 - 2002):
"Als iemand te vroeg is overleden, is het Leo Derksen wel, de columnist van De Telegraaf tussen 1974 en 1988. Eindelijk was de tijd aangebroken waarin hij de zoete vruchten had kunnen proeven van zijn zure arbeid en nu steekt Onze Lieve Heer er Zijn stokje voor.
Leo Derksen zou je kunnen beschouwen als een LPF'er avant la lettre. Als Pim' nog had geleefd en Derksen zou fit genoeg zijn geweest, dan had hij het in de nieuwe regering tot minister kunnen brengen, liefst met cultuur en media in zijn portefeuille. Op de eerste dag van zijn bewindsperiode zou hij de publieke omroep hebben afgeschaft, op de tweede dag alle kunstsubsidies en op de derde dag zou hij Harry Mulisch en Hugo Brandt Corstius met terugwerkende kracht hun PC Hooftprijs hebben ontnomen.tegen de bedonderaars van de gewone man' (citaat uit het in memoriam van De Telegraaf), maar hij deed niets liever dan zich aanschurken tegen de macht van de ongewone man, zoals zijn vrienden prins Bernhard, Freddy Heineken en Hans Wiegel.
Want Leo Derksen was niet zomaar een rechtse columnist, hij was een verbitterde, rancuneuze reactionair, die zich als (toneel)schrijver miskend voelde en daarvoor zijn leven lang wraak heeft genomen. Hij was de vleesgeworden, kleinburgerlijke bekrompenheid, vaak balancerend op de rand van karaktermoord en xenofobie. Hij nam het zogenaamd op
Als hij gevoel voor humor had gehad, zouden zijn columns nog pruimbaar zijn geweest nu bleven ze steken in de dorre taal van haat en walging.
In 1988 moest Derksen stoppen met zijn column. Het werd zelfs De Telegraaf, die zich wilde aanpassen aan een milder maatschappelijk klimaat, te bont. Ik las in necrologieën dat hij tot 1996 een internetsite had die moest worden gesloten omdat er te veel bezoekers waren.
Tot 1996! Het toont maar weer eens aan dat het gedachtegoed van de LPF niet uit de lucht is komen vallen. Het is er altijd geweest, en het zal er altijd zijn. Minder ambtenaren, minder buitenlanders, minder kunstenaars daar komt het doorgaans op neer. Leo Derksen heeft het veertien jaar lang in De Telegraaf mogen roepen, maar zijn tragiek was dat de machtigen van de Nederlandse aarde nooit écht naar hem luisterden. Voor links bestond hij niet, voor rechts was hij alleen een amuseur.
Columnisten worden nu eenmaal nooit helemaal serieus genomen, en dat is maar goed ook. Maar Derksen kon daar moeilijk mee leven. Zelfspot en zelfrelativering kende hij niet. Hij werd alleen maar verbetener en bitterder.
Het is sneu voor hem dat hij de moderne tijden maar zo kort heeft mogen meemaken. Hij zou meewarig hebben gekeken naar al die kranten en weekbladen waarin nu allerlei kleine Derksentjes hun haat tegen alles wat links is mogen botvieren. En hij zou zich vooral hebben verkneukeld om het opportunisme en de angsthazerij van een aantal linkse vijanden-van-toen die zich de afgelopen maanden opeens tot `Pim' bekenden."
"In 1988 bemoeide prins Bernhard zich er hoogstpersoonlijk mee. Telegraaf-columnist Leo Derksen moest met de vut en daar was de prins het niet mee eens. Hij was wel gecharmeerd van de rabiaat rechtse, recht-voor-zijn-raap-columns die Derksen sinds 1974 onder de titel 'Op zicht' in De Telegraaf schreef. De stem van rechts, de held van de zwijgende rechtse meerderheid werd hij genoemd. Zijn critici hielden het liever op 'de hetzeschrijver'. Derksen overleed zondag op 75-jarige leeftijd. Hij was al geruime tijd ernstig ziek.
Bij het lezen van zijn columns, vaak ellenlange kwade tirades tegen fanatieke feministen, het vreemdelingenbeleid, de slome ambtenarij en de Vara ('de rode roeptoeter') bekruipt je inderdaad het gevoel dat over Derksens schouder de grote meerderheid hard meebrult: Derksen speelde in op thema's die de LPF nu in één klap zesentwintig kamerzetels opleverden.
De Telegraaf was de krant met het reactionaire imago en Derksen was het symbool. Al aan het begin van de jaren vijftig, de tijd van de rooms-rode coalitie, fulmineerde Derksens voorganger Jacques Gans tegen de gevestigde politieke elite. In de jaren zestig zag de krant met lede ogen aan hoe het land veranderde. Toen Derksen in 1974 als columnist aantrad, was het de tijd van de polarisatie en die schoen paste hem als geen ander. Derksen zocht contrasten en versterkte die. Veel van zijn columns zijn ongekend fel en geschreven zonder enig blad voor de mond. Zo ging Derksen duidelijk over de schreef toen hij tv-maker Frits Bom vergeleek met Hitler. Bom organiseerde een protestmars tegen de slechte situatie in het openbaar vervoer, waarop de columnist schreef: ,,Hier voelt hij zich als een vis in het water. Voor deze mensen is hij de Grote Leider, wat in het Duits Führer betekent, maar ja, elke taal heeft zo zijn grapjes.'' En over CDA-voorman Willem Aantjes: ,,Geen wonder dat Aantjes voorzitter wordt van de Nationale Kampeerraad. Hij kent het Horst-Wessellied uit zijn hoofd.''
Dat Derksen helemaal niets met 'die rooien' te maken wilde hebben, trachtte hij op velerlei manier duidelijk te maken. Zo greep hij eens een wetenschappelijk onderzoek aan om de PvdA een hak te zetten. Uit dat onderzoek bleek dat Nederlanders tussen 1965 en 1986 gemiddeld 3 centimeter langer waren geworden. Waarschijnlijk het gevolg van toegenomen welzijn. Derksen: ,,Wie bedenkt dat de afgelopen 27 jaar de PvdA slechts zes jaar heeft meegeregeerd, kan dus nooit beweren dat hij dankzij 'Het Morgenrood' is gegroeid.''
Derksen was voor zijn loopbaan als columnist actief als tv-recensent, schreef tv-thrillers voor de Avro en toneelstukken. Verder moest hij weinig hebben van veel tv-personality's. 'Dallas', 'Dynasty' (met Joan Collins, dat 'enge reptiel'), Miami Vice: het is allemaal niks. Sonja Barend? ,,Al jaren hoopt zij vurig dat het lot haar een travestiet met zes borsten of een transseksueel met twee hoofden schenkt.''
In de loop van de jaren tachtig verdween de polarisering uit de maatschappij en dus ook uit de krant. De Telegraaf werd rustiger, bedaarder. Daar paste het instituut-Derksen niet meer in. In 1988 werd hij daarom met de vut gestuurd. Maar het volk vergat hem niet: zijn eigen internetsite, waarop Derksen rustig doorging met fulmineren, werd in 1996 uit de lucht gehaald. Wegens te veel bezoekers."
Juist dat gedeelte over het (vroege) internet is fascinerend. Hij was trouwens lid van de VVD
- Edited
Ach ja Leo Derksen, dat vond ik toen ook al een lul, al stemde ik VVD.
- Edited
remlof Hans Wiegel was fan!
Maar goed. Kort gezegd denk ik dat er een verborgen vraag in de samenleving aanwezig was en dat vervolgens het (politiek gemotiveerde, gefinancierde) aanbod ook weer zijn eigen vraag schept. Door allerlei andere ontwikkelingen neemt de diversiteit en pluriformiteit helaas af.
- Edited
Leuk, maar wat is er ‘proto-woke onzin’ aan energiebesparing?
- Edited
Sloggi Er zaten toen allemaal thema's in verborgen die we nu als 'woke' zouden aanmerken. Het eerste seizoen van de spin-off Oppassen werd gesponsord door het ministerie van VROM en dus was dochter Anna een milieuactivist. Natuurlijk is energiebesparing geen onzin, het is zelfs om te huilen dat de klimaatverandering al in de jaren '80 in de troonrede zat en het landbouwprobleem was ook al lang bekend, maar de wijze waarop dat in de huiskamers moest worden gebracht is wel onzin en doet denken aan de DDR. Er waren maar twee netten.
Wat is de T. weer vals bezig. Ze brengen het als een citaat maar het zijn hun eigen woorden.
Maar toen het COA aanklopte, werden de boekingen snel geschrapt, bevestigt een woordvoerder. „Er zijn inderdaad gasten verplaatst. Maar de omzet per normale gast is fors hoger dan de omzet per COA-gast.”
Die krijgen het zogenoemde all-inclusive arrangement, dus ontbijt-lunch-diner en drinken. „Voor Fletcher is het daarmee gewoon een groep die exclusief gebruikmaakt van het gehele hotel”, aldus de woordvoerder.
- Edited
„Wat ons betreft mag de NPO wat meer terug naar de kerntaken: goede journalistiek, sport en een paar mooie culturele programma’s”, aldus mediawoordvoerder Claire Martens van de VVD.
https://www.nrc.nl/nieuws/2024/04/05/wat-blijft-er-nog-over-van-de-npo-als-de-formerende-partijen-hun-drastische-bezuinigingen-mogen-doorvoeren-a4195273
Hoezo is sport een kerntaak? Ik ben niet tegen sport op de publieke omroep (die toch al heel goedkoop is) maar een kerntaak kun je het toch niet noemen. Echte kerntaken zijn: educatie, journalistiek, rampenzender.
Elke dag een nieuwe verwarrende en onlogische uitspraak van de VVD.
Klopkoek maar een kerntaak kun je het toch niet noemen.
Je kunt het er mee oneens zijn, maar amusement in het algemeen en sport in het bijzonder zijn in de Mediawet specifiek genoemd als taken van de NPO en NOS. Dus zeker kun je het een kerntaak noemen.
Of dat wenselijk is, is natuurlijk een andere discussie.
Even los van mijn mening over de partijen die nu formeren: alle nonsens op de NPO kan toch gewoon verdwijnen? Die domme programma's met BN'ers zoals Wie is de Mol? Die kansloze praatprogramma's waarin ook alleen maar BN'ers op komen draven en waarin nooit enige diepgang te vinden is? Met telkens weer dezelfde 'experts' die in 5 minuten een ingewikkeld onderwerp moeten duiden?
Dat het journalistieke gehalte van de NPO over de breedte zo matig is komt doordat kijkcijfers belangrijk worden gevonden. Daar krijg je gewoon troep van. En een smerige werksfeer. Weg met die rotzooi, en weg met de mensen die de rotzooi faciliteren.
De NPO zou dé plek moeten zijn voor onderzoeksjournalistiek en het faciliteren van het maatschappelijk debat. Nieuwsprogramma's, praatprogramma's, van die consumentenprogramma's als de Keuringsdienst van Waarde en Kassa, een beetje publieke educatie in Spuiten en Slikken, 2doc, en misschien een quiz als 2voor12. Maar dan heb je het wat mij betreft ook wel gehad.
Floortje Dessing die op reis gaat, een realityshow over Frans Bauer, een programma dat het koningshuis volgt, matige comedyshows, tenenkrommende dramaproducties van eigen bodem, Maarten van Rossum met zijn broer: lekker optiefen.
- Edited
Drietebuul Floortje Dessing die op reis gaat, een realityshow over Frans Bauer, een programma dat het koningshuis volgt, matige comedyshows, tenenkrommende dramaproducties van eigen bodem, Maarten van Rossum met zijn broer: lekker optiefen.
Er zijn heel veel genres waar ik zelf niks mee heb maar (mits goed uitgevoerd) wat mij betreft wel gewoon op de publieke omroep thuis horen (die toch al heel goedkoop is). Drama kun je wanneer je dat goed doet zelfs een exportartikel van maken. De verplichting dat een Netflix een bepaald percentage aan binnenlandse producties moet besteden vangt het niet volledig op. Een goed reisprogramma, geëngageerde humor zoals Even tot Hier en Lubach moet kunnen. Commerciële tv is bovendien van nature risicomijdend en fantasieloos. Koningshuis heb ik niks mee maar als je er even over na denkt moet dat wel gewoon gevolgd worden op een serieuze en niet-slaafse manier.
Frans Bauer, Wie is de Mol heb ik wel mijn twijfels bij. Maar in een pluriforme samenleving is het onvermijdelijk en gezond dat niet alles je aan kan spreken. Heel lang was de expliciete gedachte dat de PO door iedereen wordt betaald en dus ook voor iedereen moet zijn (waar dan ook de zogeheten 'sandwichformule' in werd gefietst). Vóór het ontstaan van RTL heb je nog de situatie gehad waar de TROS en Veronica zeer commercieel dachten. Die waren zo succesvol dat op een gegeven moment elke omroep aan amusement op prime-time ging doen in de jaren 80.
Enfin, het moeilijke aan deze discussie vind ik dat je (ik ook) niet teveel je eigen voorkeuren erop moet projecteren. Ik heb een mening maar teveel aan mening voelt ook wel weer gevaarlijk aan, ergens. De vier formerende partijen volgen vooralsnog het klassieke radicaal-rechtse playbook op dit punt.
- Edited
En amusementsprogramma's op primetime brengen waarschijnlijk meer geld in het laatje dan dat ze kosten en trekken mensen naar de publieke omroep. Mensen die klaar gaan zitten voor WIDM zien waarschijnlijk ook nog (een deel van) het journaal en mogelijk het programma erna. Je wil ook niet zo'n zender waar niemand ooit naar kijkt.
Al met al ben ik meer voor quota. NPO mag uitzenden wat ze willen, als ze maar een x-hoeveelheid tijd en geld besteden aan gedegen journalistiek/kunst/docu's etc.
- Edited
Enkel zaken van de goede smaak horen thuis op de NPO. Wat de goede smaak is, wordt bepaald door een commissie met D66-leden.
- Edited
Linus Ik vind het ook wel maf dat er gedaan wordt alsof 1 miljard (inclusief de reclameinkomsten) zoveel geld is. In vergelijking met andere landen en totale economie en rijksbegroting valt dat enorm mee. Ik bedoel maar, deze week heeft de regering de regeling voor goede doelen en algemeen nut stichtingen verruimd. Dat kost 800 miljoen. Zelfs het FD heeft zijn twijfels.
Je kunt je ook wel afvragen of het 'gat' bij draconische bezuinigingen door de markt ingevuld gaat worden. Wat je ziet is dat kwalitatief goede journalistiek steeds moeilijker te financieren valt.
Linus NPO mag uitzenden wat ze willen, als ze maar een x-hoeveelheid tijd en geld besteden aan gedegen journalistiek/kunst/docu's etc.
Letterlijk de seconde nadat het quotum is vervuld:
Klopkoek Ik vind het ook wel maf dat er gedaan wordt alsof 1 miljard (inclusief de reclameinkomsten) zoveel geld is.
Ik denk dat hier ook meespeelt dat het geld voor de NPO voor een aardig deel terecht komt bij mensen die het al goed hebben. Er lopen aardig wat miljonairs over het mediapark. En daarbij kleeft er vaak een nogal incestueus geurtje aan de samenstelling van de programma's en de BN'ers die meemogen in de reisprogramma's.
- Edited
Drietebuul Daar moet ook best kritisch naar gekeken worden en ook naar al die ontwijkingsconstructies (presentator richt BVtje op en laat zich inhuren als producent).
Dit is dan wel weer typisch:
https://www.ad.nl/politiek/mona-keijzer-bbb-wat-mij-betreft-blijft-de-publieke-omroep-bestaan~acc7e6996
Mona Keijzer komt hier weer met de BBC aan zetten. Maar die betalen dus wel miljoenensalarissen en hebben een gigantisch budget.
Vervolgens claimt ze dat de Belgen het met de helft van het geld doen en een vergelijkbaar bereik hebben. Die helft van het geld heeft echter betrekking op Vlaanderen en dat is maar 6.5 miljoen inwoners. Per hoofd van de bevolking besteden ze dus veel meer en voor het hogere bereik helpt ook mee dat daar minder aanbod is (logisch, met veel minder inwoners).
Hopeloos, zulke politici.
- Edited
In Italië hadden ze ook een verzuilde publieke omroep, maar dan georganiseerd per nationale zender: RAI1 voor de christendemocraten, RAI2 voor de sociaaldemocraten en RAI3 voor de communisten.
Sinds Berlusconi premier was (en ook zelfs in Italië de verzuiling afnam) is die verdeling wat vager geworden, maar is het eerste kanaal nog steeds overwegend confessioneel, dus wat bij ons kro-ncrv/eo is, het tweede kanaal mainstream, iets als avro/tros/max en het derde kanaal redelijk progressief, a la bnnvara/vpro.
Volgens mij zou je ook in Nederland, als je de 3 NPO-zenders behoudt, het aantal omroepen ook wel tot drie kunnen terugbrengen en die dan elk een eigen zender kunnen geven.
remlof Alleen krijg je in het huidige politieke landschap dus een heel kanaal vol met Ongehoord Nederland en consorten. De Christelijk/confessionele zuil is in Nederland echt wel uitgespeeld.
- Edited
janneke141 Niet als je NSC/BBB-stemmers daar ook toe rekent. Conservatieve burgers zijn niet allemaal meer godvrezend tegenwoordig.
Oftewel de confessionele zuil van weleer is de conservatieve bubble van tegenwoordig.
- Edited
remlof In Italië hadden ze ook een verzuilde publieke omroep, maar dan georganiseerd per nationale zender: RAI1 voor de christendemocraten, RAI2 voor de sociaaldemocraten en RAI3 voor de communisten.
In zekere zin was dat vijftien jaar terug ook hier de situatie. Naar Nederland 1 keken vooral christelijke kijkers (Pauw & Witteman week niet af van dat patroon: daar keken gek genoeg vooral CDA en CU stemmers naar) - de ochtendprogrammering werd toen nog gemaakt door de KRO. Het toen nog beter bekeken en beter gefinancierde Nederland 2 bediende een progressief en geïnformeerd publiek. PVV en VVD stemmers keken bovengemiddeld vaak naar de commerciëlen. Bron daarvoor is het boekje "Op TV of Roemloos ten onder" uit 2013.
Naar de Italiaanse situatie met Berlusconi is trouwens interessant onderzoek verricht.
https://www.washingtonpost.com/business/2019/07/20/how-trashy-tv-made-children-dumber-enabled-wave-populist-leaders/
https://www.washingtonpost.com/politics/2019/07/18/junk-television-promoted-populist-politics-long-before-fox-news-trump/
https://www.theatlantic.com/ideas/archive/2019/07/does-tv-makes-you-dumber-and-more-populist/593287/
- Edited
Positief lichtpuntje: Elsevier neemt wat afstand van de extreem-rechtse koers. Minimaal twintig jaar te laat, maar toch.
Wel is de oplage nog steeds dalende. De Groene Amsterdammer is de enige met stijging, maar wordt natuurlijk beperkt door dat Amsterdamse. Iemand die daar heeft gewerkt zei eens tegen mij dat die naam zeer ongelukkig is. Haal je dat 'Amsterdammer' weg - zoals Handelsblad is weggegumd na NRC - dan denken mensen dat je het sufferdje van GroenLinks in de bus krijgt.
Mediahuis schijnt niet zo gelukkig te zijn met Wierd Duk heb ik gehoord, dus er is nog hoop...
- Edited
janneke141 Alleen krijg je in het huidige politieke landschap dus een heel kanaal vol met Ongehoord Nederland en consorten.
Nou, dat heb je goed voorspeld. Er wordt al gesproken over de ruimte van Ongehoord Nederland.
Terwijl: de progressieve omroepen verzorgen helemaal geen actualiteitenrubrieken meer op de NPO.
Hoe extreemrechtse activisten via de Erasmusbrug de media konden bespelen
Terwijl de champagnekurken knalden, projecteerde een extreemrechtse groepering de eerste minuten van 2023 racistische leuzen op de Erasmusbrug. Het werd meteen landelijk nieuws en beheerste ook de maanden erna de media. Nigel van Schaik onderzocht hoe een klein groepje neonazi’s de Nederlandse nieuwsmedia zo eenvoudig kon gebruiken voor hun gedachtegoed.
Nigel van Schaik
Gepubliceerd op: 29 april 2024
Leestijd 9 minuten
Het plan leek in het water te vallen. Door de harde wind werd het Nationale Vuurwerk bij de Erasmusbrug een paar uur voor de jaarwisseling van 2023 afgelast. Sommige Rotterdammers waren op dat moment nog wel op de kades te vinden en RTL Nieuws zond een livestream uit van het uitzicht.
In de eerste minuut van 2023 schoven er woorden over de pyloon van de Erasmusbrug. Ik zal alleen de eerste van de vier leuzen citeren die vanaf de kade met een laser projector op de brug werden geworpen: “Vrolijk blank 2023”. De rest van de tekst was nog racistischer, eindigend in de zogenaamde fourteen words, een internationale strijdkreet van de wit-nationalistische beweging, verzonnen door berucht neonazi en Klu Klux Klan-lid David Lane. Onmiddellijk pikten alle grote nieuwsmedia in Nederland de stunt op en werden de leuzen landelijk nieuws.
Al snel werd duidelijk dat een groep die zichzelf White Lives Matter noemt achter de projecties zat. Als het weer beter was geweest waren de woorden omlijst door de grootste vuurwerkshow van het land, maar die tegenvaller mocht de pret voor WLM niet drukken. Uit gelekte chatgesprekken bleek dat de groep de ochtend van 1 januari door het dolle heen was.
Journalisten troffen een manifest aan waarin de doelen en middelen van WLM uiteen werden gezet. De groep droomde van een Nederlandse witte etnostaat, met “minstens 99 procent witte mensen” en een einde aan burgerrechten voor mensen van kleur. Om dat te bereiken moesten de leden onbeschaamd racisme in Nederland verder “normaliseren” door “de superioriteit van het witte ras” te benadrukken. Er moest een “raciaal bewustzijn” ontstaan, bereikt door middel van “legale en vredelievende middelen”. Het expliciete doel van de projecties op de Erasmusbrug was hun racistische retoriek via de media in de Nederlandse huiskamer te krijgen, en dat is gelukt.
Om daadwerkelijk mensen zijn kant op te verleiden, zocht de groep de leuzen zorgvuldig uit. Het is geen toeval dat de leden kozen voor “Vrolijk blank 2023” en niet voor “Alle migranten het land uit”; het moest niet te veel of niet te snel argwaan opwekken. Ook deze strategie was een succes. Op sociale media en onder nieuwsberichten over het incident begonnen lezers zich al snel af te vragen wat er eigenlijk zo racistisch was aan White Lives Matter of het uitsluitend aan witte mensen toewensen van een gelukkig nieuwjaar. Black Lives Matter kon toch ook? Waarom dit dan niet? Het is een begrijpelijke vraag met een simpel antwoord, dat niet door elk nieuwsmedium gegeven werd.
Het incident op de Erasmusbrug en latere vergelijkbare projecties op andere plekken, leverde WLM in de eerste maanden van 2023 veel media-aandacht op. Veel landelijke en lokale media konden blijkbaar weinig anders dan in de val trappen die WLM voor ze had gezet. De projecties waren nu eenmaal schokkend, spectaculair, en bovendien een directe reactie op een protestbeweging die in voorgaande jaren veel aandacht had gekregen. Over de nieuwswaarde van het verhaal bestond geen twijfel.
Ik besloot af te studeren aan de master Media, Culture & Society aan de Erasmus Universiteit op het incident en de reactie erop in de media. Hoe kon het dat een klein groepje neonazi’s de Nederlandse nieuwsmedia zo eenvoudig kon gebruiken om hun boodschap te verspreiden? En wat zegt dat over hoe wij als journalisten omgaan met extreemrechtse stemmen in het publieke debat?
De media
Sommige verslaggevers gaven ruim baan aan WLM en zijn motivaties en tactieken. Toen bleek dat de groep zich organiseerde in een openbaar toegankelijke Telegram-chatgroep, gingen ze er uitgebreid uit citeren. In een reportage zond de NOS beelden uit van stickers die de groep verspreidde met daarop een QR-code die direct naar de Telegram-chatgroep leidde. WLM kreeg er honderden nieuwe leden bij.
De vraag rees of het hier ging om bezorgde burgers of puberale grappenmakers, terwijl de ideologie achter de leuzen bijna niet extremer kan: de opheffing van universele burgerrechten en de deportatie van miljoenen Nederlanders van kleur.
Andere redacties gingen terughoudender te werk. Zij citeerden de geprojecteerde leuzen en de daders zo min mogelijk en richtten hun vizier op de juridische gevolgen en de zoektocht naar de daders. Enkele zagen de stunt voor wat het was en deden een poging hun publiek uit te leggen wat WLM wilde bereiken en hoe gevaarlijk dat is.
Zodra je een uitspraak doet over het handelen van ‘de media’ zit je ernaast. De variatie in werkwijzen, prioriteiten en journalistieke keuzes onder nieuwsredacties in Nederland is te groot om te generaliseren.
Het is verleidelijk om te denken dat nieuwsmedia ruimte bieden aan extreemrechtse stemmen omdat ze nu eenmaal sensatiebelust zijn. Controverse en conflict zijn tenslotte goed voor de kliks en daarmee voor de advertentie-inkomsten, die prikkel is meermaals aangewezen als een van de factoren achter de exorbitante media-aandacht voor rechtse populisten als Donald Trump, Boris Johnson en Thierry Baudet.
Er wordt ook vaak gewezen naar de vooral in Amerikaanse media beruchte both sides-houding van journalisten die in hun streven naar onpartijdigheid en gebalanceerde berichtgeving het niet aandurven een ‘kant’ van het publieke debat te negeren of te veroordelen. Een objectieve journalist, klinkt het dan, bekommert zich uiteindelijk niet om de politieke boodschap van activisten: hij doet gewoon verslag. Of iemand nu pleit voor het invoeren van strenger klimaatbeleid of het deporteren van miljoenen medelanders.
Uit elf uitgebreide interviews met journalisten die direct betrokken waren bij de verslaggeving over de Erasmusbrug-projecties voor landelijke, lokale, digitale en traditionele media verscheen een ander beeld. Commerciële prikkels en professionele normen over objectiviteit speelden zeker een rol in de journalistieke keuzes, maar vertellen bij lange na niet het hele verhaal. De worsteling van deze verslaggevers leert ons iets over de kwetsbaarheden van nieuwsmedia die doelbewust en succesvol worden misbruikt voor de verspreiding van extreemrechts gedachtegoed.
Alarmbellen
Journalisten die WLM de ruimte gaven om zijn verhaal te doen, hadden de neiging het gevaar achter de groep en zijn ideologie minder serieus te nemen. Ze behandelden de projecties eerder als examenstunt dan als een ideologische aanslag op de vrije rechtsstaat. Ook hadden ze vaak simpelweg minder voorkennis over de oorsprong en de retoriek van wit-nationalistisch of extreemrechtse politiek, waardoor er bij het lezen van de zorgvuldig uitgekozen leuzen niet meteen alarmbellen afgingen. Ook zij vroegen zich af: White Lives Matter, wat is daar eigenlijk racistisch aan?
De drie journalisten die ik sprak die meteen doorzagen wat er speelde en zich niet voor een karretje wilden laten spannen, hadden allemaal voorkennis over het onderwerp. Ook gingen zij, in tegenstelling tot veel van hun collega’s, niet alleen met wetenschappers in gesprek om citaten op te halen, maar ook om te bespreken hoe ze verslag konden doen van het incident zonder de daders in de kaart te spelen.
Alle journalisten die ik sprak beriepen zich op hun onpartijdigheid, ook al hadden sommige WLM uitgebreid geciteerd en anderen er expliciet voor gekozen dat niet te doen. Ze verschilden van mening over de mate van betrokkenheid die ze konden tonen. Een verslaggever die niets van een politiek oordeel wilde weten, herhaalde dat hij de lezer het werk wilde laten doen. Hij ging ervanuit dat de extreme aard van de leuzen geen verdere informatie of veroordeling in het stuk nodig had en dat lezers vanzelf wel zouden concluderen dat het hier om gevaarlijke nazi’s ging.
Dat is een misvatting: alleen al het feit dat de leuzen door een nieuwsmedium ter beoordeling aan de lezer worden aangeboden, heeft een legitimerend effect. Een dergelijke behandeling ontvangen de ‘activisten’ van Islamitische Staat ook niet, en terecht. Hun standpunten worden door het westerse journaille als zodanig extreem beschouwd dat de verslaggever niet wacht op het oordeel van de lezer om ze als extremistisch te bestempelen en verder geen inhoudelijke behandeling te gunnen.
In Wallonië geven journalisten rechtspopulisten per definitie geen directe toegang tot hun publiek. Ze worden allerminst genegeerd, maar wel consequent geparafraseerd en van context voorzien. Het gewest kent in tegenstelling tot Vlaanderen geen enkele succesvolle rechts-populistische partij, mede door het nog altijd geldende ‘cordon sanitaire’ rond dergelijke politici in de Franstalige politiek en media.
Volledig informeren
Andere journalisten veroordeelden WLM wel (impliciet) in hun stukken en legden de lezer uit wat het verschil is met Black Lives Matter: de een is een brede beweging voor gelijkheid en emancipatie, de ander een reactionaire splintergroep die burgerrechten zoals wij die kennen af wil schaffen in dienst van “de superioriteit van het witte ras”. Het aannemen van een andere toon in hun berichtgeving of “de lezer vertellen wat hij moet denken” werd door hen niet als een verloochening van neutrale verslaggeving gezien, maar juist als een keuze in dienst van de volledigheid en informatieve waarde van hun stuk.
De meeste journalisten kozen voor een tussenweg, waarbij ze in hun selectie van bronnen en citaten de lezer een bepaalde kant op wilden duwen. Door bijvoorbeeld WLM niet te citeren, maar wel een expert over discriminatie of een belangengroep aan het woord te laten. Ook zij vonden hun aanpak zonder meer neutraal, maar waren ondertussen zorgvuldig bezig de lezer niet de verkeerde indruk te geven.
Een laatste opvallende observatie is dat de normen op een redactievloer van grote invloed kunnen zijn. Een aantal verslaggevers die ik sprak vertelden hoe ze na 1 januari waren teruggefloten door hun leidinggevende toen ze te sterke woorden gebruikten om de leuzen en de activisten te beschrijven. Zo werd “racistisch” volgens één verslaggever veranderd in “omstreden”, omdat dat volgens een eindredacteur “neutraler klonk”. Of werden de woorden “rechts-extremistische motieven” uit een artikel geschrapt omdat dat niet onomwonden vastgesteld zou zijn, ondanks het feit dat een van de geprojecteerde teksten een URL was die naar een website leidde vol nazipropaganda.
Normalisering
Over één ding was iedereen het eens: schrijven over extreemrechts is moeilijk. Linkse commentatoren vinden je te slap, rechtse te streng. De integriteit van journalisten wordt hoe dan ook in twijfel getrokken en iedereen tevreden houden is bij voorbaat onmogelijk. Toch maakt het uit welke keuzes er worden gemaakt en verdient dit onderwerp juist vanwege zijn controversiële aard een gedegen reflectie.
Het gaat sinds de verkiezingsoverwinning van Geert Wilders vaak over hoe ‘de media’ de PVV hebben ‘genormaliseerd’. Die kritiek is grotendeels terecht, maar mijn onderzoek toont aan dat die niet gericht hoeft te worden op de commerciedrift, halsstarrige neutraliteit of rechtse inborst van het Nederlandse journaille, want die vallen welbeschouwd mee. Om verantwoordelijk verslag te doen van extreemrechtse retoriek moeten journalisten vooral weten waar ze over schrijven. Redacties moeten zich beter verdiepen in het playbook van populisten en (extreem-)rechtse activisten die met expliciete campagnes bezig zijn om de media voor hun karretje te spannen.
Daarnaast moeten journalisten zich bewust worden van het gevaar dat deze figuren vormen: het gaat vaak niet om ongehoorde, bezorgde burgers die hun stem laten horen, maar om georganiseerde groeperingen met een heldere ideologie: het dominant wit houden van Nederland en de westerse wereld. Als ze de “superioriteit van het witte ras” behandelen als een legitieme politieke positie, is hun journalistieke rol als hoeder van de democratie en rechtsstaat een dode letter.
Tot slot moeten journalisten het aandurven om in hun verhalen expliciet aan de lezer of kijker duidelijk te maken waar deze ideologie om draait. De normalisering van extreemrechts is afhankelijk van de ambiguïteit van hun uitingen. Zolang ontkend kan blijven worden dat eufemismen als “Vrolijk Blank 2023” of “Nederland weer voor de Nederlanders” racistisch zijn, blijven deze stemmen balanceren op de grens van het maatschappelijk acceptabele zonder ooit echt uitgesloten te worden. Om die ambiguïteit weg te nemen hoeven verslaggevers heus geen linkse, partijdige activisten te worden, maar moeten ze gewoon doen waar ze goed in zijn: het hele verhaal vertellen. En soms op hun strepen gaan staan.
https://www.versbeton.nl/2024/04/hoe-extreemrechtse-activisten-via-de-erasmusbrug-de-media-konden-bespelen
Klopkoek Mediahuis schijnt niet zo gelukkig te zijn met Wierd Duk heb ik gehoord, dus er is nog hoop...
Het wordt echt tijd om in te grijpen. Deze verdediger van de Apartheid in Zuid-Afrika, van Poetin en ga zo maar door. Ondertussen voert hij een hetze tegen die andere titel van Mediahuis, het NRC. Ohja, de aangifte tegen Timmermans was terecht maar Blommestijn wordt geslachtofferd door het establishment en we moeten allemaal doneren.
Zelfs Jack van Gelder vindt Plasterk, Veelo en Marbe de beste columnisten maar "schuifelt soms wat ongemakkelijk op de stoel" wanneer Duk zijn drek in de etalage zet.
Trek eens een streep. De Volkskrant geeft Abou Jahjah toch ook geen column?
Duke Goede PM wat mij betreft.
- Edited
Goed voorbeeld van hoe de journalistiek langzaam wordt vernield. 40 keer hetzelfde stukje, met enkel de naam van de woonplaats en het getal aangepast. Gemaakt door AI.
De Telegraaf >>> DPG (Trouw uitgezonderd).