Stikstofissues

tsjok En daar 65% van lees ik inderdaad. Of dat reëel is kan ik niet beoordelen.

Feit is wel dat het net zoveel om identiteit als om bedrijfsmatige overwegingen gaat. Daarom zou het kabinet veel meer een perspectief kunnen schetsen. Je gaat nu heel veel geld steken in het afbouwen van intensieve landbouw, maar ga je tegelijk ook ondernemers helpen te extensiveren? Dat doe je in zekere zin natuurlijk óók al door deze subsidies, maar ik hoor dat in de communicatie weinig terug.

Je kunt ook zeggen: de manier van boeren van vroeger komt weer meer terug, en we gaan ervoor zorgen dat boeren weer eens een eerlijke prijs voor hun producten krijgen.

Dwersdriever kaalslag in een sector te vergoeilijken en protesten te ridiculiseren.

Verder vind ik het echt hilarisch dat juist jij, die bij elke gelegenheid - doorgaans terecht - klaagt over overconsumeren, het gebrek aan natuur en de invloed van de mens op de aarde, opkomt voor de bio-industrie. Bevolkingsgroei terugdringen is een nobel doel maar iets doen aan het feit dat we in Nederland 120.000.000 veedieren hebben staan op een postzegel met dramatische gevolgen voor ons eigen milieu is "kaalslag".

tsjok
Het is wel meer dan "je werk niet meer kunnen doen". Boer zijn kun je meer vergelijken met een levenswijze dan met een reguliere baan: ze wonen op het bedrijf en zijn praktisch de klok rond boer. De bevalling van een kalf laat zich immers niet tussen 9 en 17 plannen, en in het weekend en de vakantieperiodes moet het vee ook eten, schijten en worden ze ziek. Tel daarbij nog de historie op - vaak is zo'n bedrijf al meerdere generaties binnen dezelfde familie en wonen de ouders die niet meer actief boer zijn ook nog op het bedrijf - en ik snap de emotionele lading wel.

Niet dat dat betekent dat die stikstofregels onzin zijn, maar ik denk dat een compensatieregeling ook in meer moet worden gezocht dan zuiver het financiële. Hecht in de rekenmodellen bijvoorbeeld meer waarde aan het instandhouden van meer, maar kleinere, bedrijven ten behoeve van minder bedrijven die groter (en dus efficiënter?) zijn.

Ook denk ik dat het feit dat er weinig bedrijfsopvolgers klaar staan niet direct betekent dat het boerenleven aan aantrekkingskracht heeft ingeboet. Jongeren kunnen al geen hypotheek krijgen voor een woning, laat staan voor een onderneming met veel vermogen en weinig rentabiliteit. Hier in de buurt is zo'n boer bezig met een traject via zo'n soort "datingbedrijf voor bedrijfsopvolgers". Die beoogde opvolger moet zich dan inkopen over een meerjarentraject omdat het zo'n groot vermogen betreft. Wat als zich in die periode onvoorziene omstandigheden opwerpen? Met een beetje pech kun je weer vooraan beginnen.

En ik weet niet of dat tegenwoordig nog zo is, maar in die financieringsconstructies werd een tijdje terug vrijwel altijd kapitaal van Duitse banken gebruikt, omdat die kennelijk gunstigere voorwaarden hanteren voor agrarische bedrijven. Wellicht is op dat gebied dus ook nog winst te boeken voor Nederlandse kapitaalverstrekkers.

tsjok De commissie-Remkes zegt daar ook iets over:

Zoals in de vorige paragraaf inzichtelijk is gemaakt, is voor veel Natura 2000-gebieden een forse
reductie van de depositie vereist, om onder de KDW te komen. Na het herstel van de gunstige
voorwaarden voor de natuur, moet de natuur het weer zelf kunnen doen. Om de kwetsbaarheid van
de natuur te verminderen, is het van belang dat de natuur robuust en veerkrachtig is en tegen een
stootje kan. Daarvoor zijn toereikende overgangsgebieden rond natuurgebieden en onderlinge
verbindingen (corridors) van belang. De overgangsgebieden en verbindingen bevorderen de kwaliteit
van de natuur en zorgen ervoor dat de doelstellingen van de Vogel- en Habitatrichtlijn kunnen worden
bereikt.

In de overgangsgebieden zou – op basis van een integrale afweging – ruimte moeten zijn voor
landbouw, natuurinclusief wonen, recreatie/toerisme en energietransitie, zodat de aanliggende
natuurgebieden worden beschermd en daarmee de kwaliteit van de natuur wordt bevorderd. Daarbij
is het van belang te beseffen dat voor elk van deze overgangsgebieden gebieds pecifiek maatwerk
nodig is, en dat ‘niet alles kan, en zeker niet overal’. Dit komt voor de landbouw nader aan bod in het
volgende hoofdstuk.

In deze overgangsgebieden is het concept van het landgoed een model om de kwaliteit van het gebied
duurzaam te bevorderen. De aard van de economische activiteiten tasten de kwaliteit van het gebied
niet aan en met de opbrengsten van de economische activiteiten kan dit gebied in stan d gehouden
worden. Daarbij moet voorkomen worden dat hier toch weer alles kan. Dit betekent dat heldere keuzes
moeten worden gemaakt wat betreft de gewenste ontwikkeling in de overgangs gebieden, en wat daar
wel en niet is toegestaan.

Een andere wijze waarop de natuur meer robuust gemaakt kan worden (naast de overgangsgebieden
en verbindingszones/corridors) is het uitbreiden van natuur, zonder dat deze gebieden de
beschermde status van Natura 2000-gebied krijgen. Het is zaak om minder eenzijdig naar onze natuur
te kijken en niet alleen in hokjes van de Natura 2000-gebieden te denken. Zo zijn er mogelijkheden
om te investeren in ‘nieuwe’ voor Nederland karakteristieke en passende (delta)natuur. De veerkracht
neemt toe als natuurgebieden vanuit de kernen beter worden ingebed in de omgeving. Daarvoor is
bijvoorbeeld de ‘Nationale Parken Nieuwe Stijl’ van de Commissie Realisatie Natuurverkiezing een
interessante gedachte. Inbedding in de omgeving is ook een van de uitgangspunten van het Deltaplan
Biodiversiteit.

Dus de gesaneerde gebieden moeten zéker niet volgebouwd worden. Ik heb de cijfers niet paraat maar volgens mij kun je al ontzettend veel bouwen als je 2 of 3% van het gesaneerde oppervlak gebruikt voor woningbouw. Reserveer een fors deel voor extensieve landbouw (dat is ook natuur!) en 20% voor bos en Nederland wordt een stuk mooier én leuker. Want ook de natuur- en recreatiegebieden staan onder grote druk, vraag maar aan Sander Dekker.

Sloggi Je kunt ook zeggen: de manier van boeren van vroeger komt weer meer terug, en we gaan ervoor zorgen dat boeren weer eens een eerlijke prijs voor hun producten krijgen.

Ik denk dat je dat geluid niet hoort omdat de opeenvolgende kabinetten-Rutte echt alleen maar reactief functioneren. Rechter zegt iets, nu is er een probleem, dus wordt er een oplossing gezocht die zo exact mogelijk dat probleem afkadert. Het is geen visie, geen handelen uit overtuiging, geen zicht op de toekomst of waar we heen zouden moeten.

Los daarvan hebben we een markt ontwikkeld waar je eigenlijk alleen maar met schaalvergroting in mee kunt. Dat is de boeren ook niet aan te rekenen, natuurlijk, maar het biedt denk ik wel een kans. Een varkensboer kan zich laten uitkopen en met 20% van zijn veestapel verder gaan op een manier die veel beter is voor dier, mens en milieu.

tsjok We hebben deze discussie vaker gevoerd volgens mij. Ik zal het nog maar een keer uitleggen. Ik ben niet tegen een hervorming van de Nederlandse landbouw, inclusief een aanzienlijke verkleining van de veestapel. Sterker nog, daar ben ik sterk voor. Het is ook goed dat Nederland een grote bijdrage blijft leveren aan de voedselzekerheid voor eigen burgers en die rond de wereld. We zien wat de disruptie in een land als Oekraïne al voor een mondiaal effect heeft. En Nederlandse boeren behoren simpelweg tot de top in de wereld. Het is zo'n beetje het enige waar Nederland wereldtop in is, zeker binnen de primaire economie.

Zolang de eigenlijke agenda is om de verder oprukkende verstedelijking van Nederland mogelijk te maken, het voorkomen dat er maatregelen rond vliegverkeer moeten worden genomen en de verdere verdozing van ons land met distributiecentra kan ik de huidige plannen niet steunen. De Nederlandse landbouw moet anders en niet vervangen worden door verder ongebreideld consumentisme en groei van laagwaardige serviceindustrie.

Dwersdriever Zolang de eigenlijke agenda is om de verder oprukkende verstedelijking van Nederland mogelijk te maken, het voorkomen dat er maatregelen rond vliegverkeer moeten worden genomen en de verdere verdozing van ons land met distributiecentra kan ik de huidige plannen niet steunen. De Nederlandse landbouw moet anders en niet vervangen worden door verder ongebreideld consumentisme en groei van laagwaardige serviceindustrie.

Alleen is dit gewoon kul. Sloggi zei het perfect.

Sloggi Dus de gesaneerde gebieden moeten zéker niet volgebouwd worden. Ik heb de cijfers niet paraat maar volgens mij kun je al ontzettend veel bouwen als je 2 of 3% van het gesaneerde oppervlak gebruikt voor woningbouw. Reserveer een fors deel voor extensieve landbouw (dat is ook natuur!) en 20% voor bos en Nederland wordt een stuk mooier én leuker.

tsjok Ik kom niet op voor de bio-industrie, dat lees je niet goed. Maar zonder de bio-industrie is er juist meer ruimte nodig voor de agrarische sector. Laten we Utrecht maar uitkopen en laten plaatsmaken voor mooie, biodiverse landbouwgebieden waar kippen en varkens lekker kunnen scharrelen. En al die nieuwe woonwijken tussen Nijmegen en Arnhem kunnen wel worden teruggegeven aan de natuur.

Dwersdriever Wat aan het concept 'minder dieren' snap je niet?

Dwersdriever Zolang de eigenlijke agenda is om de verder oprukkende verstedelijking van Nederland mogelijk te maken, het voorkomen dat er maatregelen rond vliegverkeer moeten worden genomen en de verdere verdozing van ons land met distributiecentra kan ik de huidige plannen niet steunen. De Nederlandse landbouw moet anders en niet vervangen worden door verder ongebreideld consumentisme en groei van laagwaardige serviceindustrie.

Is dit niet een beetje een vals dilemma?

Drietebuul Ook denk ik dat het feit dat er weinig bedrijfsopvolgers klaar staan niet direct betekent dat het boerenleven aan aantrekkingskracht heeft ingeboet.

En dit weet ik trouwens wel zeker. Natuurlijk, financiële argumenten spelen een rol, maar er zijn gewoon steeds minder mensen boer, al decennia:

Daarin speelt verstedelijking mee, en het feit dat het boerenvak gewoon niet zo aantrekkelijk is (heel veel en hard werken voor niet zo veel geld).

Sloggi Dat klinkt aardig, maar klopt natuurlijk niet. Maar dat is ook een terugkerende discussie. Als je 100.000 mensen toevoegt aan een gebied moet je veel breder kijken. Die mensen gaan auto's kopen en parkeren, ze gaan recreëren, ze gaan voor woo-werkverkeer zorgen, ze gaan boodschappen doen en op nog veel meer manieren consumeren, vervuilen en druk zetten op de leefomgeving.

Dwersdriever Een hectare maïs levert 2000 euro winst op, een hectare zonnepanelen levert ongeveer 6000 euro op en je hoeft verder geen reet te doen. Heb nooit goed begrepen waarom niet veel meer boeren niet een deel van hun grond inzetten voor duurzame energie.

Falco Gebeurt wel steeds meer hoor. Maar boeren zijn vaak ook heel conservatief, je land volzetten met zonnepanelen gaat er bij veel gewoon niet in.

tsjok Je gaat hier wel een beetje makkelijk aan voorbij nu:

Sloggi Zeker. Maar inmiddels zijn hele plattelandsgemeenschappen afhankelijk van het systeem.

Twee voorbeelden uit Noord-Limburg: in het dorpje Veulen (700 inwoners) is veevoederbedrijf Nijssen Granico (100 werknemers) gevestigd. Jaarlijkse omslag is 100.000 ton veevoer (100 miljoen kilo...). In Wanssum (1.875 inwoners) ligt een haven aan de Maas, waar op behoorlijke schaal mengvoer, mest en bieten worden overgeslagen. Inwoners van die dorpen werken óf bij die bedrijven of zijn zelf boer, en de rest is familie van iemand die er werkt.

Ik snap wel dat ze in het geweer komen, want een wenkend perspectief wordt niet geschetst door dit kabinet. Die mensen zien hun hele dorp naar de klote gaan.

Als boeren daar wegtrekken, zo'n haven halveert qua omslag en naastgelegen toeleveranciers verdwijnen sluit op een gegeven moment ook de kroeg, de voetbalclub en de basisschool. Janneke noemde het al mijnsluiting 2.0. Maar dan door het hele land. Dát is het schrikbeeld van die mensen, en daar moet je iets mee. Geen reden om de stikstofproblematiek te negeren, maar nogmaals: je moet er wel iets mee.

Daar hoor je dit kabinet niet over.

tsjok Dat heeft ook te maken met ruilverkaveling en schaalvergroting. Al kun je nog twisten over wat oorzaak en wat gevolg is.

Dwersdriever Klopt, en ik ben ook voor een beperking van de bevolkingsgroei. Die overigens op natuurlijke wijze al plaatsvindt wereldwijd.

Maar dat is geen reden om niks te doen aan de stikstofproblematiek. Het is een reden om heel zorgvuldig af te wegen wat er met de vrijgekomen ruimte gebeurt.