China kiest een harde anti-westerse lijn en stelt zich op achter Poetin
China heeft zijn positie in de Oekraïneoorlog duidelijk gemaakt. Rusland ‘moet zich wel verdedigen’, meent Beijing. Het zet de relatie tussen het Westen en China verder onder druk.
Leen Vervaeke7 maart 2022, 22:33
China blijft achter Rusland staan en legt de schuld voor het conflict in Oekraïne bij de Verenigde Staten. Dat bleek op de persconferentie van de Chinese minister van Buitenlandse Zaken Wang Yi maandag in Beijing. China’s steun voor Rusland dreigt een geopolitieke aardverschuiving op gang te brengen, waarin twee ideologische machtsblokken tegenover elkaar komen te staan.
‘De vriendschap tussen het Chinese en Russische volk is stevig als een rots’, aldus Wang Yi, die weigert de Russische acties in Oekraïne een ‘invasie’ te noemen. ‘Er is een mooi vooruitzicht voor de samenwerking. Ongeacht hoe onzeker en uitdagend de internationale situatie ook mag zijn, China en Rusland zullen (…) hun strategische partnerschap voor een nieuw tijdperk gestaag bevorderen.’
Tegelijk haalde Wang Yi in zijn twee uur durende persconferentie – met vooraf afgesproken vragen – voortdurend uit naar de Verenigde Staten, die ‘in een poging hun hegemonie te behouden een Koude Oorlogsmentaliteit hebben doen herrijzen’. Volgens Wang breiden de VS hun heerschappij uit door ‘blokvorming’, waartegen Rusland en China niet anders kunnen dan zich verdedigen. Landen die veiligheidsbanden hebben met de VS, zoals Japan en Zuid-Korea, gaf hij een uitbrander.
‘Gezamenlijke Verklaring’
De uitgesproken pro-Russische en anti-Amerikaanse boodschap komt na dagen van speculatie over de reikwijdte van China’s steun aan Rusland. De Chinese en Russische leiders kondigden bij aanvang van de Winterspelen in een ‘Gezamenlijke Verklaring’ een hecht partnerschap aan, maar experts meenden dat Xi mogelijk niet of half achter de invasie stond. China kwam met ambivalente verklaringen, die ruimte leken te laten voor bijsturing. Die ruimte lijkt een illusie te zijn geweest.
‘Het lijkt niet waarschijnlijk dat Beijing afstand zal nemen van zijn stilzwijgende steun voor Rusland’, aldus Janka Oertel, Aziëspecialist van de pan-Europese denktank European Council on Foreign Relations. ‘De Gezamenlijke Verklaring is ongelofelijk verregaand en Xi Jinping staat persoonlijk voor dit nauwe partnerschap met Rusland. Het zou heel moeilijk zijn daarvan weg te bewegen.’ Grote vraag is nu hoever Beijing zal gaan en of het Rusland zal helpen westerse sancties te omzeilen.
China’s steun voor Rusland kan grote gevolgen hebben voor de bestaande wereldorde. Veel landen worstelden al om economische samenwerking en ideologisch conflict met China met elkaar te verenigen. Beijings weigering de Russische invasie te veroordelen – een impliciete goedkeuring – maakt dat nog veel moeilijker. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken Annalena Baerbock waarschuwde dat een ‘normale relatie’ onmogelijk wordt als Beijing wegkijkt.
Koude Oorlog
De vrees bestaat dat de Chinees-Russische ‘gelegenheidsas’ de opmaat is van een nieuwe Koude Oorlog, waarin twee ideologisch vijandige machtsblokken niet alleen diplomatiek, maar ook economisch, technologisch en militair tegenover elkaar komen te staan. ‘Dit is al een teken van een verschuivende wereldorde’, aldus Oertel. ‘Veel zal afhangen van hoe en wanneer de oorlog in Oekraïne eindigt, maar de huidige ontwikkeling zal de ontkoppeling van de economieën versnellen.’
Wang Yi bevestigde zelf dat China een ‘nieuw tijdperk in internationale betrekkingen’ hoopt in te luiden, alleen stelt hij dat voor als een goede zaak. Volgens hem leidt de huidige, door de VS gedomineerde wereldorde tot ‘verdeeldheid en confrontatie’, terwijl het Chinees-Russische alternatief de hele wereld bevoordeelt. ‘Onze samenwerking bevordert niet alleen de belangen van beide volkeren, maar draagt bij aan vrede, stabiliteit en ontwikkeling in de wereld.’
De Chinese redenering is dat respect voor Ruslands en China’s ‘legitieme veiligheidseisen’ – geen Navo in Oekraïne, geen Amerikaanse veiligheidsallianties in de Indo-Pacificregio – een conflict als dat in Oekraïne had kunnen voorkomen. Daarmee pleiten zij in feite voor de terugkeer van invloedssferen, waarin zij als regionale grootmacht geen tegenstand dulden. Verschillende landen in Azië willen juist nauwere banden met de VS, omdat zij China’s dominantie vrezen.
Veel te verliezen
Beijings positie verbijstert veel experts, gezien China als hoofdrolspeler in de wereldeconomie veel meer te verliezen heeft dan Rusland. De afgelopen jaren, zeker tijdens de covid-pandemie, heeft de Chinese overheid ingezet op zelfredzaamheid, maar China is voor zijn technologie en export nog steeds erg afhankelijk van het Westen. Mogelijk gokt Beijing erop dat de wederzijdse afhankelijkheid zo groot is dat de ontkoppeling met het Westen de nodige tijd zal vragen.
Daarnaast voert Xi, net als Poetin, een steeds persoonlijker bewind, omringd door een kleine kring vertrouwelingen, wat de kans op misrekeningen vergroot. ‘Xi heeft mogelijk een van de grootste buitenlandbeleidblunders van zijn twee ambtstermijnen gemaakt’, aldus Jude Blanchette, Chinaspecialist van de Amerikaanse denktank Center for Strategic and International Studies. ‘Dit is een enorme impuls voor een hardere lijn tegen China. Als je nog niet dacht dat een Koude Oorlog was, wordt dat nu een stuk moeilijker vol te houden.’
