Beijing houdt zich afzijdig in Oekraïne, maar zet daarmee veel op het spel
China is begonnen met de evacuatie van zijn burgers uit Oekraïne. Maandag werden zeshonderd Chinese studenten met bussen naar buurland Moldavië gebracht, dinsdag volgden nog eens duizend burgers, aldus de Chinese ambassade in Kyiv. Het late opstarten van de uittocht voedt de speculatie dat Beijing door Poetins invasie werd verrast.
Leen Vervaeke1 maart 2022, 16:03
Chinese staatsmedia toonden dinsdag beelden van Chinese studenten die uit Kyiv en Odesa vertrokken, vijf dagen na het eerste oorlogsgeweld. De Chinese ambassade adviseerde andere burgers met de evacuatietreinen van de Oekraïense overheid te vertrekken. Buurlanden van Oekraïne verklaarden zich bereid Chinezen zonder visum toe te laten.
Beijing begon opvallend laat met de evacuatie. Terwijl andere landen hun burgers al voor de Russische invasie opriepen te vertrekken, hield Beijing vol dat er niets aan de hand was en dat de Amerikanen de dreiging ‘overdreven’. De Chinese ambassade begon pas na de invasie met de registratie van Chinese burgers in Oekraïne: in totaal meer dan 6.000 mensen.
Wolf Warrior
Ook na de invasie klonk de Chinese ambassade aanvankelijk optimistisch: Beijing zou chartervluchten sturen en Chinezen in Oekraïne konden zichtbaar een Chinese vlag dragen. Het idee dat de rode vlag met vijf sterren Chinezen in het buitenland bescherming biedt, komt uit Wolf Warrior, een nationalistische oorlogsfilm uit 2015 die zijn naam gaf aan China’s assertieve buitenlandbeleid.
Zondag klonk het bedrukter: raketaanvallen maakten chartervluchten onmogelijk en Chinezen konden hun nationaliteit beter stilhouden, zeker nadat Beijing in het pro-Russische kamp werd geschaard. Chinese studenten meldden dat ze niet naar de schuilkelders durfden, uit angst voor reacties van de lokale bevolking. Dinsdag doken online hulpkreten op van Chinezen die niet uit Oekraïne wegraakten.
De chaotische aanpak doet vermoeden dat president Xi, die bij de opening van de Winterspelen een vriendschap ‘zonder grenzen’ met Rusland afkondigde, niet op de hoogte was van Poetins plannen, of op zijn minst een afgezwakt scenario kreeg voorgelegd. Dat zou ook verklaren waarom Chinese topexperts tot het laatst een oorlog uitsloten; een misvatting waarvoor ze hun excuses aanboden.
Tegenstrijdige ambivalentie
Dat zou ook aan de basis kunnen liggen van de ambivalente positie van China, dat zowel Rusland als de soevereiniteit van Oekraïne zegt te steunen, wat inherent tegenstrijdig is aan elkaar. Xi en zijn buitenlandminister Wang Yi benadrukken in verklaringen respect voor territoriale integriteit, maar laten andere regeringsleden de Verenigde Staten en Navo bestempelen als aanstokers van het conflict. Beijing weigert van een ‘invasie’ te spreken – het gebruikt de term ‘speciale militaire operatie’ –, maar onthield Rusland steun in de VN-Veiligheidsraad.
De weigering Rusland te veroordelen past in China’s buitenlandbeleid. Xi deelt het wereldbeeld van Poetin, en de overtuiging dat hun regimes worden bedreigd door Navo-uitbreiding en democratische kleurenrevoluties. Zij zien die niet als vrije keuzen van landen of volkeren, maar als instrumenten van Amerikaans imperialisme, waartegen zij zich moeten verdedigen. Vandaar het aangekondigde partnerschap.
Tegelijk is Beijing fel gekant tegen militaire invasies. Het stelt zichzelf op het wereldtoneel voor als hoeder van ‘territoriale integriteit’, in tegenstelling tot de oorlogszuchtige Amerikanen, die om de haverklap ergens binnenvallen. Dat Xi zijn ‘goede vriend’ hiermee laat wegkomen, laat zich moeilijk goedpraten en schaadt China’s reputatie wereldwijd.
Veel experts vermoeden dat Xi door Poetin in een partnerschap is gelokt dat door de invasie een andere lading heeft gekregen dan Xi voor ogen had. ‘Het mooie van Poetins spel is dat China niet kan ophelderen dat ze het niet wisten’, aldus Yun Sun, China-expert van de Amerikaanse denktank Stimson Center. ‘Als ze dat doen, vertellen ze de wereld dat China door Rusland gefopt is en dat hun overeenstemming bij lange na niet zo sterk is als ze de VS willen doen geloven.’
Uit de gratie
Beijing kan – als de experts gelijk hebben – niet anders dan zijn ambivalentie volhouden, maar vindt dat mogelijk niet heel erg. Als het voorzichtig opereert, kan het profiteren van de internationale sancties tegen Rusland om zijn eigen financiële systeem en toegang tot energie te versterken. En als de tijd rijp is, kan Beijing zich vanuit zijn ‘neutrale positie’ proberen op te werpen als bemiddelaar.
Tegelijk riskeert China bij velen uit de gratie te vallen. Bij landen die aan internationale orde hechten en China onbetrouwbaar achten; bij Rusland, als Beijing alsnog draait; bij zijn eigen burgers, die lang op hulp moeten wachten. Toen dinsdagavond bekend werd dat een Chinese migrant tijdens de evacuatie was beschoten, klonken vragen op sociale media: waarom was er niet vroeger geëvacueerd?
