Vergeet al die diepgravende analyses over boreaal identiteitsdenken en het mooie haar van Thierry Baudet die zo veel kiezers in zijn armen zouden hebben gedreven. Kijk vooral eens naar de jongste analyse van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) over ons gezamenlijk welbevinden en het burgerperspectief: it's de koopkracht, stupid.
In de afgelopen drie maanden vond een drastische omslag plaats in de verwachtingen over de economie. We moeten terug naar 2011, het jaar waarin Nederland voor de tweede keer sinds Lehmann (2008) in een recessie belandde, om een soortgelijke steile val te zien. En het is niet de vrees voor brexit of handelsoorlogen die toeslaat.
Bangmakerij
De argumentatie voor de somberte wordt volgens de sociaal-culturele onderzoekers vooral gevonden in 'een verslechterende koopkracht'. De alarmerende berichten sinds de jaarwisseling over de energierekening en de huishoudportemonnee in 2019 hadden een nefaste uitwerking op het burgermansgemoed.
Als hij het zelf niet voelt, dan zijn het wel zijn zorgen over de 'koopkracht in algemene zin' die de Nederlander aangrijpen, stelt het SCP vast. En zelfs als die er nu nog niet zijn, verwacht de burger in de nabije toekomst zwaardere lasten en belastingen.
Dat mag het kabinet zichzelf aanrekenen. Terechte waarschuwingen voor een hogere energierekening werden eerst afgedaan als 'bangmakerij'. Na doorrekening van het Klimaatakkoord kwam het kabinet met de pijnlijke erkenning dat verhoging van de energiebelasting dit jaar een foutje was, in uw nadeel. Niks meer aan te doen, volgend jaar beter.
Zo haalde het kabinet ook zijn eigen verdedigingslinie onderuit tegen het koopkrachtalarmisme. Dat 96% van de huishoudens er dit jaar per saldo op vooruitgaat (+1,6%) werd een loze statistiek. En tegenover de burger die onzeker is over zijn portemonnee staat een overheid die zijn zakken vult.
Huishoudens zagen hun koopkracht de afgelopen twee economische topjaren met een schamele 0,6% stijgen, de belasting- en premie-inkomsten stegen in dezelfde periode met bijna 10%. In 2017 hield minister van Financiën Wopke Hoekstra €9 mrd over, vorig jaar €11,4 mrd, zo maakte het CBS maandag bekend.
De 'Rutte-coëfficiënt' noemt Baudet dat. De collectieve lastendruk is tijdens zijn premierschap gestegen van 35% naar bijna 40%. 'Oftewel, in plaats van dat u van Mark Rutte €1000 kreeg bent u er €3000 per jaar op achteruitgegaan'.
Uitpuilende schatkist
De verkiezingsuitslag van 20 maart onderstreept dat overvloed en onbehagen het paradoxale probleem vormen van Rutte III. Tegenover een uitpuilende schatkist staan ongemak in de samenleving over koopkracht en de rekening van het klimaatbeleid, frustraties over een ontoegankelijke woningmarkt en onzekerheid over pensioenen en banen in een (te) flexibele arbeidsmarkt.
Ook de onmacht van de coalitie om die politieke agenda naar haar hand te zetten, wreekt zich in het oordeel van de kiezer. De vraag voor de resterende zittingsduur van Rutte III is dan ook of de budgettaire bakens nog worden verzet om die maatschappelijke knelpunten aan te pakken. Schatkistbewaarder Hoekstra zet zich al schrap.
Hij praat liefkozend over de exorbitante overschotten als 'appeltje voor de dorst', vindt dat het kabinet al zo veel 'investeert in de samenleving' en brengt voortdurend in herinnering dat de staatsschuld nog altijd meer dan 50% van het bbp is en in 2008 maar 43%. Dat de rentelasten daarop drie keer zo hoog waren, vermeldt hij niet.
Kabinet krijgt geld niet uitgegeven
Het kabinet krijgt volgens het Centraal Planbureau €10 mrd niet uitgegeven. Er is aan het eind van dit jaar ook al bijna €20 mrd extra staatsschuld afgelost ten opzichte van Hoekstra's doelstelling, de Startnota van november 2017. Geen wonder dat de rente op staatsleningen deze week daalde tot bijna nul.
Aflossen kóst nu geld, als de inflatie wordt verrekend. Beleggers smeken om iets zinnigers met het overtollige belastinggeld te doen dan aflossen. Gebruik het als smeergeld voor de energietransitie, een beter pensioenstelsel, de woningmarkt en hervorming van het belastingstelsel. Dat levert op den duur meer welvaart en een stabielere economie op, zeggen econoom Bas Jacobs en DNB-president Klaas Knot.
Minister Wouter Koolmees ging deze week vast op pad voor een pensioenakkoord, zijn collega Eric Wiebes moet bij het klimaatbeleid burgers ontzien zonder bedrijven weg te jagen. De versterkte oppositie staat klaar om te helpen. En het geld is er.
Maar het kabinet heeft zichzelf vastgesnoerd in een regeerakkoord en begrotingsafspraken die het bijkans onmogelijk maken om de budgettaire kaders bij te stellen. Volgende week begint het overleg over de Voorjaarsnota, waarin ook de begroting 2020 al in de steigers wordt gezet. Het is de laatste kans voor een fundamentele bezinning.