In het boek ‘Misdaad en Straf’ van Dostojevski lezen we over Raskolnikov, een jongeman die een nare woekeraarster vermoord. Dit gebeurt niet zomaar; er gaat een overdenking aan vooraf. Raskolnikov concludeert dat er geen enkel rationeel argument is dat hem tegenhoudt en begaat uiteindelijk de moord. Kort erna ondervind hij de consequenties van zijn daden; zijn wereld is dezelfde niet meer, hij is een ander persoon geworden.
Een soort gelijke centrale these vinden we terug in ‘Het portret van Dorian Gray’ van Oscar Wilde. Hierin mag de hoofdrolspeler het credo joie de vivre uitleven, terwijl de consequenties van zijn daden enkel effect hebben op een zelfportret dat hij op zolder bewaart. Ook dit verhaal loopt onfortuinlijk af - de confrontatie met het zelfportret is onvermijdelijk. Ons handelen heeft effect op ons hele wezen, ongeacht de maxims die we volgen, of het fictief onderscheid dat we denken te kunnen maken tussen lichaam en geest - dat is wat Dostojevski en Wilde lijken te zeggen.
In het FD (9 maart) doet Alexander van Wijnen een oproep om de virtuele wereld van deze tijd serieus te nemen. Het is volgens hem veel meer dan een spelletje, het is de nieuwe realiteit. Hij schrijft: ‘Nu zien en horen wij elkaar in de virtuele wereld, straks kunnen we elkaar voelen. Het verschil tussen virtueel en “echt” is dan niet meer duidelijk.’ Van Wijnen legt de vinger op de zere plek, maar drukt mijns inziens niet hard genoeg. Het verschil tussen virtueel en echt wordt minder duidelijk, niet omdat de werelden meer op elkaar beginnen te lijken, maar omdat ze in metafysische essentie allang hetzelfde zijn. Dat zijn ze altijd al geweest.
Er is geen sprake van een nieuwe virtuele realiteit voor de huidige jeugd, maar van een alternatieve versie van de enige realiteit. Als we werelden creëren (zoals Tinder, Fortnite, Call of Duty) waarin we onze hedonistische verlangens kunnen botvieren en mensen overhoop kunnen schieten zonder blikken of blozen, zijn we dan niet net als Raskolnikov en Gray, die naderhand ondervinden dat hun handelen wel degelijk effect heeft op hun wezen?
Virtual reality is niet goed of kwaad op zichzelf. Het ligt er aan wat we ermee doen en er zijn veel positieve ontwikkelingen denkbaar. Fantastisch, maar laten we vooral niet vergeten dat er een onvermijdelijk moment gaat komen dat we een kijkje op onze eigen zolder moeten nemen.
Sjors Sommer is schrijver, econoom en filosoof.