Op het moment dat ik deze nieuwsbrief voor jou schrijf, staan we aan het begin van het april/mei-reces. Het waren bijzonder slepende en ja ook slopende weken. Vooral voor de regering, die kampt met moeheid, metaalmoeheid.
Sinds de laatste keer dat ik een nieuwsbrief heb geschreven - en ja dat is véél te lang geleden - zijn heel wat politieke panelen geschoven. Het is - en dan druk ik me zacht uit - wat onrustig hier in Den Haag.
Provinciale Statenverkiezingen
Laat ik voor het gemak beginnen bij de Provinciale Statenverkiezingen van afgelopen 15 maart. ‘Een aardverschuiving’ werd geroepen, ‘een monsterzege voor BBB’. In het debat dat we hierover hebben gevoerd heb ik kort aangegeven waarom niet vertrouwen in de regering zo laag is. Dat was een lange lijst.
De regering ziet slechts crises en problemen maar niet een zelf veroorzaakt patroon.
Het kabinet lost geen problemen op maar geeft overal veel geld uit. Het kabinet vergeet een groot deel van Nederland buiten de steden in de Randstad. En het kabinet maakt grootse plannen maar ziet niet in dat een steeds groter deel van Nederland het niet meer redt.
De besluiten die genomen worden, worden op de verkeerde plek genomen, vaak zonder instemming van het parlement en zonder goede checks en balances. Het democratisch stelsel, zoals Thorbecke dat voor ons verwoord heeft in de Grondwet, is uitgehold. Het gevolg is dat we slechte wetten krijgen, dat onvoldoende wordt nagedacht over het maken van goed beleid en dat de uitvoering door het ambtelijk apparaat volledig vastloopt.
Ik hoop niet dat je denkt dat ik alleen maar wijs op de problemen waar ons wetgevende en controlerende systeem mee te kampen heeft. Het is voor mij ook heel belangrijk om de oplossingen aan te dragen. Ik besteed daar veel tijd, zorg en aandacht aan. Als klein team blijven we bezig om, behalve kritische vragen te stellen, ook met concrete voorstellen te komen.
De burger moet de overheid weer controleren
Zo heb ik op 14 april in Zwolle de Thorbeckelezing gehouden. Ik heb hier verteld dat veel besluiten tegenwoordig buiten het parlement om genomen worden en hoe dat leidt tot zeer slechte besluitvorming: nuttige voorstellen voor verbetering worden namelijk niet meer meegenomen als de Tweede Kamer buiten spel wordt gezet. Aan het einde van de lezing deed ik een aantal voorstellen tot hervorming: die voorstellen gaan niet alleen over de politici, maar ze gaan ook over actief burgerschap, de rol van ieder van ons in de samenleving.
De Thorbeckelezing kun je terugkijken of teruglezen. Ook in de Volkskrant werd hier aandacht aan besteed. Ook in andere lezingen heb ik voorstellen gedaan de afgelopen maanden. De Cobben Rede in Heerlen over bestaanszekerheid of, beter gezegd, de teloorgang daarvan. Een lezing bij het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) over het misbruik van wiskundige modellen in de politiek en de dramatisch slechte gevolgen daarvan.
Debatten
De afgelopen weken heb ik mijn observaties over hoe slecht ons parlementaire systeem er eigenlijk voor staat ook in de politieke arena in een paar grote debatten vertaald. Bijvoorbeeld in het debat met de Parlementaire Commissie die de aardbevingsschade in Groningen onderzocht heeft. Want waar waren de Groningse Tweede Kamerleden toen de problemen bij de gaswinning steeds duidelijker werden? Je zou verwachten dat juist díe Kamerleden eerder aan de bel zouden trekken. Vooral de Groningse volksvertegenwoordigers van de coalitiepartijen kregen niet de ruimte die ze nodig hadden om hun volksvertegenwoordigende rol goed uit te voeren. Zij hebben hun kiezers wel aangehoord, maar ze hebben er niks mee kunnen doen. Voor mij is het al lang een reden om te pleiten voor een nieuw kiesstelsel met regionale Kamerleden, die bijvoorbeeld per provincie gekozen worden.
Tijdens het debat over het Transitiefonds voor het stikstofbeleid heb ik uitgelegd hoe slecht ons wetgevend en beleidmakend vermogen is. Hier behandelen we een wet waarbij we 23 miljard euro willen uitgeven aan het uitkopen van boeren en andere bedrijven om het stikstofprobleem op te lossen. Maar: hoe dat moet gebeuren en wanneer en wie dat moeten gaan doen, is nog volstrekt onzeker. Naar mijn idee begint het kabinet hier achteraan. We zouden niet met het geld moeten beginnen, maar met principiële keuzes.
En ja, dan de uitvoering van al dat beleid en die wetten. Deze Regering, maar ook de vorige kabinetten, hebben het allemaal veel te moeilijk gemaakt. Het is niet meer uit te voeren. Ik hamer natuurlijk al een paar jaar op de problemen met de uitvoering van het Toeslagenschandaal. Omdat de Belastingdienst, de Dienst Toeslagen en de Uitvoeringsorganisatie Herstel Toeslagen (UHT) helemaal zijn vastgelopen, zijn al die gezinnen nog steeds niet herenigd en gecompenseerd. Iedereen vindt wel dat het niet is uit te leggen, maar niemand kan het meer oplossen.
En wat nog her ergste is. Zelfs de bewindspersonen hebben geen zicht meer op wie in de problemen zitten en hoeveel mensen hulp nodig hebben. Dan moet ik vragen stellen om boven tafel te krijgen dat er bijvoorbeeld niet 5.000 maar 10.000 gezinnen onder het bijstandsniveau leven, zeven jaar nadat de Ombudsman hiervoor gewaarschuwd had. Vervolgens dien ik een motie in om ervoor te zorgen dat deze gezinnen alsnog bereikt gaan worden, maar dan kunnen de coalitiepartijen niet meestemmen omdat ze niet gehouden willen worden aan een datum.
Initiatieven: grondwettelijke toetsing
In 2021 schreef ik het boek ‘Een nieuw sociaal contract’, een boek met een analyse over de staat van het bestuur en tien noodzakelijke hervormingsvoorstellen. Deze brengen we één voor één in in de Tweede Kamer, vaak met lange doorwrochte initiatiefnota’s.
Zo presenteerde ik deze week de initiatiefnota ‘grondwettelijke toetsing’ met daarin een uitwerking van het voorstel voor een grondwettelijk hof. We hebben hier recent over gedebatteerd in de Tweede Kamer. Het is natuurlijk goed nieuws dat de regering grondwettelijke toetsing mogelijk wil maken, maar dan kun je het beter goed doen. In deze nota kom ik met 10 voorstellen hoe we de constitutionele toetsing zouden moeten vormgeven. Deze nota telt bijna 50 pagina’s en ik ben er met twee stagiaires Bestuursrecht een half jaar mee bezig geweest. Ik ben er namelijk van overtuigd dat als de rechter wetten ook mag toetsen op de grondwet, dat een belangrijke stok achter de deur is voor de wetgever (dat is de regering sámen met het parlement) om betere en zorgvuldigere wetten te schrijven. Tubantia schreef hierover.
Eerder presenteerden we:
Een initiatiefnota over integriteit en lobbyen, samen met Volt. De regering aarzelt nog steeds met maatregelen.
Een initiatiefnota over bescherming van klokkenluiders. Dat leidde tot een aantal verbeteringen in de bescherming van klokkenluiders.
Een initiatiefnota over beter en vooral meer onafhankelijk toezicht: de Kamer spreekt daar op 12 juni over. Om het belang daarvan te begrijpen hoef je alleen maar de parlementaire enquête over Groningen te lezen: als we in Groningen beter en meer onafhankelijk toezicht hadden gehad, dan waren de problemen veel minder uit de hand gelopen.
De lijst is nog langer en de voorstellen die het niet onmiddellijk halen, blijven we inbrengen en liggen klaar voor betere tijden.
Tot slot
De komende twee weken zal ik even een beetje tijd voor mezelf proberen te nemen. Maar ik zal ook mijn blik alvast weer gaan richten op na het reces. Er komen een aantal belangrijke thema’s op ons af. Want we zien dat het kabinet vooruit struikelt, er komen alleen maar nieuwe crises bij en het lukt dit Kabinet maar niet om een begin van een oplossing te formuleren. Er wordt alleen met grote zakken geld gesmeten, maar ook dat zal eindig zijn. Het overheidstekort loopt namelijk snel op, terwijl we op zich nog in hoogconjunctuur zitten.
De verschillende crises zijn ook niet meer afzonderlijke problemen: de omgang met stikstof, het gebrek aan migratiebeleid en het ondoordachte volkshuisvestingsbeleid leiden nu samen tot een acuut, groot en urgent probleem met woningen: die zijn er niet meer of onbetaalbaar voor grote groepen mensen.
De komende tijd zal ik, samen met anderen, proberen meer antwoorden te formuleren om weer een weg omhoog te vinden uit dit vastlopende stelsel. Dat kan, zeker als wij eerst het bestuur op orde brengen. Eenvoudig zal het niet zijn. En niet iedereen zal enthousiast zijn. Maar het is wel heel noodzakelijk.
Voor nu, een fijne Koningsdag. Laten we hopen op wat lekker voorjaarsweer. Daar hebben we geen invloed op, maar we kunnen er wel samen aan werken dat de zon weer wat gaat schijnen in ons democratische stelsel.
Hartelijke groet,